نگارنده: شفیع فرحان
عنوان «فعالیت اجتماعی» یک فرایندی‌ست که مورد توجه همه جهانیان قرار گرفته و انسان‌هایی زیادی زیر نام‌های فعالان اجتماعی، فعالان مدنی، حقوق بشر و فعال شهری کار کرده و در راستای بهتر زیستن، ضایع نشدن حق و حقوق کسی و دفاع از حقوق بشری تلاش می‌کنند. این افراد اوضاع اجتماع را کم و کیف می‌کنند و نتیجه محاسبات‌شان مردم‌نگاری است؛ یعنی هر آن‌چه دست‌آورد خوبی برای اجتماع و پیشرفت جامعه داشته باشد، بدان چنگ می‌زنند.
بدین‌سان این فعالان در جوامع اسلامی هم دارای اسم و رسم هستند و برای اهدافی که حقیقتا والا جلوه می‌نماید مبارزه می‌کنند، اما این عنوان در جامعه اسلامی متفاوت‌تر است؛ زیرا در جامعه اسلامی فکر مسلمان آزاد، فعال و خلاق است؛ طوریکه دست‌آوردهایی آن متنوع و گوناگون و همیشه در حال تکامل و توسعه می‌باشد، اما مسیر فعالیت و حرکت مسلمان مربوط به هدف و فلسفه وجود انسان در راستای اصلاحات و عمارت و ریشه کنی فساد سیاسی، اعتقادی و رفتاری خواهد بود، و مبنای اعتقادی و مقاصد کلیدی و پایه‌های بینش اسلامی آنرا تعیین خواهد کرد، و این فعالیت‌ها و تکاپوها گام‌هایی است که ضوابط نظام اجتماعی و ضرورت اجتماعی خواهان آن است.
با این پیش در آمد کوتا، این پرسش را مطرح می‌کنیم:
فعال اجتماعی بدون مرز کیست؟ً
برای رسیدن به پاسخ دو بستر تربیتی و اجتماعی را به‌طور جداگانه و مجزا از هم، در نظر می‌گیریم.
ابتدا با این پیش فرض که جامعه ما یک جامعه دموکراتیک و آزاد است، برای هرفرد حق آزادی فکری،آزادی بیان، آزادی اجتماعی و…فراهم کرده است، لذا هرکس، در هر مورد و در هر محوری که بخواهد می‌تواند آزادی داشته باشد. پس در پاسخ می‌توان گفت فعالان اجتماعی بدون مرز اصحاب رسانه، نهاد زن و فعالان جامعه مدنی و.. می‌باشد.
برای تبیین بیشتر، حقوق بین الملل قاعده‌ی دارد که دولت‌ها می‌توانند آزادی بیان را مطابق با فرهنگ و رسوم خود محدود نمایند؛ طوریکه منافی اهداف والایی دولت مطلوب نباشد و ماهیت اصلی قوانین و حیثیت آن‌ها زیر سوال نرود. چنانچه در فقره سوم، ماده19 میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی چنین مشعر است:
«3- اعمال حقوق مذکور در بند 2 این ماده مستلزم حقوق و مسئولیتهای خاصی است و لذا ممکن است تابع محدویت‌هایی معینی شود که در قانون تصریح شده و برای امور ذیل ضرورت داشته باشد:
الف. احترام حقوق یا حیثیت دیگران
ب. حفظ امنیت با نظم عمومی یا سلامت یا اخلاق عمومی.»
از این‌رو، رسانه‌ها و نهادهای اجتماعی که در بستر فکری و تربیتی غرب و غربیان پرورش یافته اند، بدون درنظر گرفتن ضرورت‌های جامعه و مردم و بدون اهمیت به اصول اعتقادی، قواعد اجتماعی و سلامت اخلاقی از آزادی مطلق استفاده کرده و با افسار گسیخته به فحاشی، هرزه گری، لا ابالی گری، بازی با احساسات مردم و وبی ارزش جلوه دادن ارزش‌های اعتقادی یک ملت دست میازند.
گرچه این‌ها خودرا فعال اجتماعی می‌خوانند، اما در واقع هدف فعال اجتماعی را گم کردند و بدتر که به ندانم گرایی اعتقاد ندارند، و فراتر از محدویت اجتماعی قدم گذاشتند و از مرز قواعد عبور کرده اند.
لذا می‌توان گفت، این افراد فراموش کردند این‌جا یک کشور اسلامی است، قانون اساسی دارد و مردمش تابع فکر و اندیشه خداباوری و اسلام باوری هستند.
و ایجاب می‌نماید که از اعلامیه جهانی حقوق بشر اسلامی نیز یاد شود، این اعلامیه چنین محدویت‌هایی را برای آزادی بیان و فعالیت اجتماعی مشخص نموده است:
«الف. هر انسانی حق دارد نظر خودرا به هر شکلی که مغایر با اصول شرعی نباشد، آزادانه بیان دارد.
ب. تبلیغات یک ضرورت حیاتی برای جامعه است و سوء استفاده و سوء استعمال آن و حمله به مقدسات یا به کار گیری هرچیزی که منجر به ایجاد اختلال در ارزشها، یا متشدد شدن جامعه یا زیان یا متلاشی شدن اعتقاد شود، ممنوع است.
ج. بر انگیختن احساسات قومی یا مذهبی و یا هرچیزث که منجر به بر انگیختن هرنوع حس تبعیض نژادی گردد، جایز نیست.»
قابل ذکر است که قانون اساسی ما نیز آزادی را به‌طور عام و آزادی بیان را مطلق قبول نکرده است، بلکه مقید با قانئن کرده است. چنانچه ماده 24 قانون اساسی از حق آزادی چنین بیان میکند:« آزادی حق طبیعی انسان است. این حق جز آزادی دیگران و مصالح عامه که توسط قانون تنظیم میگردد، حدودی ندارد. ازادی و کرامت انسان از تعرض مصئون است. دولت به احترام و حمایت آزادی و کرامت انسان مکلف است.»
طوریکه از ماده فوق استنباط میگردد، اولا آزادی حق طبیعی انسان است و ثانیا برای این حق دو محدودیت پیش بینی شده است:
- آزادی دیگر اشخاص
- مصالح عامه.
از این نگاه، هیچ‌کس حق ندارد با استفاده از نام فعال اجتماعی یا آزادی، ارزشها و مصالح عامه یک ملت را به چالش بکشد یا به مخاطره بیندازد.
برای پاسخ به پرسشی که در بالا مطرح شد، به بستر دوم فکری و تربیتی مراجعه می‌کنیم که همانا بستر اسلام است؛ یعنی افرادی که در بستر اسلام تربیت یافتند، همه فعال اجتماعی هستند و این افراد متفاوت‌تر، با عقیده راسخ، از روی جلب منفعت و دفع ضرر و با حس کاملا آشنا و برادر و برابر دست به کار می‌شوند و برای داشتن جامعه ایده‌آل و ایجاد فضای سالم، با همه اقشار جامعه سرو کار دارند و به هرنوعی و درهر راستایی سعی می‌کنند فعالیت کنند.
با این تعبیر که فعال اجتماع کسی‌ست که به دردو رنج، خوشی‌و ناخوشی و به گرفتاری و درماندگی جامعه اهمیت می‌دهد و برای رفع کردن مشکلات و منجلاب و آوردن آسایش و آرامش سعی و تلاش میکند، همه مسلمانان فعال اجتماع هستند؛ زیرا این وجیبه و وظیفه شرعی یک مسلمان است، و چنان‌که می‌دانید فعالیت اجتماعی در اسلام یک اصل ضروری و قاعده‌ی بلا استثنا است؛ یک مسلمان به‌عنوان فعال اجتماعی بدون مرز است؛ خدماتش همه شمول است، حتی کافر را هم شامل می‌شود، حوزه خاصی ندارد و در حد توان هر فعالیت که به اجتماع ربط داشته باشد، جزء کارنامه اعمال اجتماعی شخص ثبت می‌شود.
جوانان بهترین فعالان اجتماعی در نظام اجتماعی اسلام
در اسلام به صورت‌های مختلف و تحت عنوان‌هایی مختلف برای ثبات و حفظ تعادل جامعه توجه شده است.
و این‌گونه که پیداست، اولین فعال اجتماعی در نظام اسلام وحتی قبل از نزول وحی، رسول الله صلی الله علیه وسلم بوده است. پیامبر اسلام صلی الله علیه وسلم در بین عرب‌هایی مکه از جایگاه اجتماعی ویژه برخوردار بود و این بدان معنی است که رسول الله صلی الله علیه وسلم در بین آن‌ها شخص فعال، پر تحرک و جوانی درد فهم و خیرخواه بود.
رسول الله صلی الله علیه وسلم در هنگام جوانی در زمینه‌های مختلف نشان داد که یک فعال اجتماعی خیر خواه است؛ به عنوان نمونه، پس از بازسازی کعبه توسط قریش، در نصب حجر الاسود اختلاف پیش آمد و پیامبر صلی الله علیه وسلم کسی بود که مانع تشدید اختلاف شد و با درایت اختلاف را فرو نشاند و با دستان خود آنرا نصب کرد.
و مورد دیگر شرکت رسول الله صلی الله علیه وسلم در پیمان حلف الفضول است که در پیش از اسلام گروهی از جوانان مکه با یکدیگر عهد بستند و سوگند یاد کردند تا به ستم دیدگان و غریب افتادگانی که به شهر آمده و مورد ظلم زورمندان مکه واقع شده اند یاری برسانند، و این پیمان حتی بعد از اسلام هم حفظ شد. این هم نمونه بارزی از فعالیت اجتماعی از جوانان بود.
اگر نظام اجتماعی اسلام را مورد بررسی قرار دهیم متوجه می‌شویم که اسلام چگونه و به چه اندازه روی اجتماعی شدن و تعامل با اجتماع تاکید دارد و هزاران نمونه از داستان صحابه، تابعین و جوانان مسلمان که به ضعفای جامعه کمک کردند، در مقابل ستمگران ایستاد شدند و در امور اجتماعی امر به معروف و نهی از منکر نموده اند.
ویژگی‌های فعال اجتماعی در نظام اجتماعی اسلام
یک فعال اجتماعی در نظام اجتماعی اسلام از ویژگی‌های یک مسلمان کامل برخوردار است:
- تربیت اسلامی دارد؛
- خیرخواه است؛
- رسالتمند است؛
- اهداف اسلام را دنبال میکند؛
- نظام اجتماعی اسلام را بهترین نظام می‌داند.
ضرورت وجود فعالان اجتماعی بدون مرز در نظام اجتماعی اسلام
در این اوضاع آشفته و بحرانی، جامعه به یک حرکت نیاز دارد؛ زمانی‌که افراد جامعه به فعالان جامعه تبدیل شوند، جامعه به حرکت می‌آید و اوضاع تغییر میکند.
ضرورت وجود فعالان اجتماعی بدون مرز (از نوع اسلامی آن) برای کسی هویداست که از تراژدی و فاجعه که جوامع اسلامی بدان دچار است آگاه باشد و با تمام وجود آنرا درک کند.
جامعه اسلامی نیاز به حرکت دارد، تا از گندآب که مدت‌هاست در آن راکد و حالت جمود گرفته رهایی یابد، و این حرکت به آسانی صورت نمی‌گیرد، مگر آنکه همه بسیج شده و حلقه فعالیت را به چرخش دربیارویم.
به امید روزی که دیگر نیاز نباشد درباره فعالیت اجتماعی سخن گفته شود، بلکه فقط و فقط داستان‌هایی از عملی شدن آن روایت شود.
مدیر وبسایت
